Mae’r awdur, ymgyrchydd ac ymgynghorydd iaith amlwg Heini Gruffudd yn un o ffigyrau amlycaf Abertawe.
Cafodd ei fagu yn y ddinas, yn fab i’r llenorion a’r Eifftolegyddion Kate Bosse Griffiths, Curadur cyntaf casgliad Canolfan Eifftaidd y Brifysgol a J Gwyn Griffiths, a oedd yn athro yn y Clasuron ac Eifftoleg ym Mhrifysgol Abertawe am dros ddeg ar hugain o flynyddoedd.
Fel athro ac awdur mae wedi treulio oes yn dysgu Cymraeg i blant ac oedolion a rhwng 1990 a 2003 bu’n ddarlithydd yn Adran Addysg Barhaus i Oedolion a Chymraeg y Brifysgol ac ar ôl ymddeol yn gynnar o’r adran honno, mae’n parhau i weithio fel cyfieithydd ac ymgynghorydd iaith .
Heini yw un o brif ddarparwyr deunydd ar gyfer dysgwyr Cymraeg. Mae ei gyfres helaeth o gyhoeddiadau poblogaidd – yn eu plith Welsh is Fun, the Welsh Learner’s Dictionary a Street Welsh – wedi eu seilio ar ei ymchwil academiadd cadarn i egwyddorion sylfaenol caffael iaith. Mae’r gweithiau
Welsh Rules, Dechrau Cyfieithu, Cymraeg Da a Golwg ar Drawsieithu wedi sefydlu Heini fel awdurdod yn ei faes. Defnydd pobl ifanc o’r Gymraeg yn y gymuned ac yn y system addysg oedd ei brif ddiddordeb yn y brifysgol, arbenigedd sydd wedi ei gydnabod gan Fwrdd yr Iaith a Llywodraeth Cymru sydd wedi ei wahodd ar sawl achlysur i baratoi adroddiadau ar eu cyfer, gan gynnwys, yn ddiweddar, ymchwiliad a gynhaliwyd gan Academi Hywel Teifi i Ganolfannau Cymraeg a Rhwydweithiau Cymdeithasol Oedolion sy’n dysgu’r Gymraeg.
Yn ogystal â bod yn awdurdod, y mae hefyd yn ymarferwr. Yn sgil ei brofiad helaeth o ddysgu Cymraeg i oedolion, y mae wedi cael ei wahodd i arwain gweithdai yn yr Unol Daleithiau.
Wedi gosod y sylfeini i ddysgwyr ac athrawon ar gyfer adfer y Gymraeg, mae hefyd wedi brwydro’n uniongyrchol ac yn ddiflino fel ymgyrchydd i sicrhau’r hawl i addysg Gymraeg. Bu’n gadeirydd cenedlaethol RHAG ( rhieni dros addysg Gymraeg) ac fe fu’n ganolog yn y gwaith o sicrhau ehangu darpariaeth addysg Gymraeg yn ardal Abertawe. Roedd hefyd yn un o sefydlwyr Tŷ Tawe, Canolfan Gymraeg Abertawe, yn 1987. Mae Heini’n awr yn gadeirydd y mudiad pwyso, Dyfodol i’r Iaith, sydd am weld Llywodraeth Cymru a chyrff cyhoeddus yn mabwysiadu egwyddorion cynllunio afer iaith.
Mae Heini hefyd yn llenor o fri. Mae ei gyfrol Yr Erlid (Y Lolfa, 2012), sy’n adrodd hanes teulu ei fam, Kate Bosse-Griffiths, yng nghyfnod erlid y Natsïaid ar ei theulu yn yr Almaen. Enillodd rhaglen ddogfen a oedd yn adrodd yr hanes, ‘Y Trên i Ravensbruck’ ddwy wobr Bafta. Enillodd y llyfr Wobr Llyfr Cymraeg y Flwyddyn, 2013.
Mae Heini Gruffudd yn un o benseiri y Gymru ddwyieithog, Cymru y mae Llywodraeth y Cynulliad wedi ymrwymo i’w datblygu. Drwy gyfrwng ei waith arloesol y mae wedi dod â chlod a bri i’r Brifysgol ac mae ei ymroddiad i wasanaethau’r gymuned ehangach yn batrwm o’r pontio angenrheidiol rhwng ysgolheictod a chymdeithas.
Cafodd ei dderbyn i wisg wen Gorsedd y Beirdd ym Maldwyn, 2003, daeth yn Gymrawd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, yn Gymrawd Prifysgol Aberystwyth, ac yn Gymrawd Prifysgol Abertawe a roddodd iddo radd D.Litt er anrhydedd.
Mae ganddo bedwar o blant, Efa, Nona, Anna a Gwydion, ac mae’n briod â Catrin Alun.